Nivîsar

Diroka Mikro 

Şerefxan Cizîrî

Mijara Dîroka Mezin (ango dîroka makro) ji pêvajoyên civakî, teknolojî, şer, geşedan, dewlet, çin, sivilayetî, netewayetî ûhw pêk tê. Wê gavê lekolîna dîrokê giranîyê dide mijarên tevahî, hilberin, pirsgirêkên rêzber, girseyîbûn, asta pêşketina civakê, lîstikên siyasetê, bazirganiya navxweyî û navdewletî…

Ji vê babetê dîrokê re dihate gotin dîroka makro.

Ev dîroka mezin dikir ku dîroka bîçûk xumamî bimîne û bibe warek ji bona spekulasyonên mezin. Gelek mirovan xwe di vê dîroka tevahî de baş neditefsilandin. Rola wana ne diyar bû. Ev bi haweyekî şênber ne dîroka wana bû. Ev ne dîrokek şênber bû. Ji aliye mirovî de hinekî qels bû… Li miqabilî vê têgihiştina dîrokê, ji salên 70 yan û vir de, bêplan û programeke dûr û dirêj, pêşî di nava dîrokvanên Îtalî de xeteke nû pêşket. Ji ve rêbaza nû re dihate gotin dîroka mikro. Ango dîroka biçûk, dîroka ku ji ezmanan dadikete erdê, dîroka ku mirovan xwe tê de nasdikir û dibûn xwedî nasname.

Yek ji van dîrokvanên navdar Carlo Ginzburg bû. Carlo Ginzburg bi navê “Penêr û Kurmik”, jiyana qeraşekî, di sedsela şanşdehan de kiribû mijara lêkolîna xwe. Dîsa dirokvanekî Frensî bi navê Emmanuel Le Roy Ladurie bi navê “Montaillou” li gündeki Frensa jiyana gundiyan kiribû mijara lêkolîna xwe… Wana û gelek xebatên ku dişibiyan wan gelekî zû popüler dibûn û di nivisandina dîrokê de dibûn destpêka dibistaneke nû. Di van tevgirêdanan de mirov pêrgi navê weke Giovanni Levî, Carlo Ponî, Natalie Zeman David, George Duby dihat. Niviskarê bi nav û deng Umberto Eco jî bi heman nêzikbûne roman dinivisandin. Di heman wextan de bı navê microstorie jî kovarek li Îtalîya dihat weşandin.

Ev xeta dîrokê bi van nav û taybetmendiyan dihate bilevkirin; dîroka mentalite, diroka mikro, dîroka heremî ûhw.

Ango di xebata dîroka biçûk de qala gündeki, malbateke, eşîrekê, xanedaneke, kesekî, aşekî, qeraşekî, axayekî, şervanekî, şıvanekî, gavanekî ûhw, bi berfirehî dihatê kirin. Mijar fizikî û sosyal baş dihate tixub kirin û analiz li ser bûyerên rojane, daxwaz, debar, pêwendî, mentalite, hewcedarî, xebatên şênber kom dibû. Dîrok, ji ber rêzberbûnê berbî şênberbûnê de diçû, dîtin bêtir dibûn mirovî, pênasin ji jor de berbî jer ve dadiketin. Dinyaya tıpolojiyên sosyal, tesewir, daxwaz û dilbijandinên wana eşkere dibûn û formateke mirovî digirtin.

Diroka biçûk hinekî nerm dibû, hinekî germ dibû, edebiyat, hüner, kultur, ziman bi hevdû re dihatin nava refê dîrokê û bênderekî mirovî derdixistin holê. Li şûna tabloyên statıstikî, modelên gêşedanên mezin, encamên şer û wêrankirinan, artêşên leheng, mirov, pêrgî pêwendiyên mirovî ku şênberbûn dihat. Lı şûna projeyên mezin û hişk, bêşexsiyet û bêpêşbinî mirov bi encamên ku bi hêsanî dikaribûn bihatana kontrol kirin re rûbirû dibû. Mirov ne dibû biyaniyê mijara xwe, mijar di nava kefa desta mirovan de bû, ji destên mirovan ne dişemitî.

Di dîroka biçûk de mirov baş nêzikî materialê xwe dibû, material li çep û rast dihate qûlipandin, dihate zivirandin. Di navbêna niviskar û jêderkan de bahwerî û aminti dihate avakirin. Bingehê xebatê baş dihate organizekirin û têkûziyek birêkûpêk derdikete holê. Li şûna ku mirov dîtinan, fikir û ramanan ketûber formüle bike, zanebûn bi baldarî derdiket dêr, dibûn şênber.

Dîroka bîçûk mijara xwe ji nava kesên ku hêjarbûn, bindestbûn, tuşî trajediyan hatibûn, di civatê de bê desthilatdarî mabûn, li gora pîvanên serdest ne bi serketîbûn, dihate hildibijartın. Li gora dîroka biçûk, di civak û dîrokê de, dîroka binketinê ji divabû bihata zanin, bihata nivisandin. Wê gavê mirov dikaribû rewşa cıvatan, mirovatiyê baştır ronî bike, têbigîhêje û xwenasbike.

Di dîroka biçûk de niviskar-dîrokvan tecrubêyên xwe yên ku şêxsîne dixe nava afirandina zanebûnê. Dîrokvan, nivîskar dibe beşek ji pêvajoya lêkolina xwe. Ango cihê xwe kifş dike, xwe dide dest û sempatiya xwe diyar dike.

Di encam de ez dibêjim; hewcedariya me bi herdû babetên dîrokê jî heye. Lê di konaxa vê demê de li Kurdistanê em bêtir hewcedarê dîroka biçûk in. Ji ber ku dîroka biçûk wê mirovantiya Kurdan baş bide der. Emê Kurd bi haweyekî şênber xwe baştır nasbikin, emê li xwe vegerin û gav bi gav rewşê ji bona nivisandina dîroka mezin amade bikin.

 

Back to top button